Νίκος Καζαντζάκης & Ναγκίμπ Μαχφούζ

Συγκριτική Ελληνο-Αραβική Λογοτεχνία 

Νίκος Καζαντζάκης και Ναγκίμπ Μαχφούζ: οι δυο μεγάλοι των δραμάτων 

Comparative Greek - Arabic Literature

Nikos Kazantzakis & Naguib Mahfouz: The Big Two of Dramas

του Dr. Amin Ezeldin, εφημερίδα: Ο Ελληνισμός της Αφρικής, Ενότητα: Τέχνες & Γράμματα, σελ.11 

Δύο σπουδαίες προσωπικότητες στην ελληνο-αιγυπτιακή λογοτεχνία. Δύο άνθρωποι γεννημένοι και γαλουχημένοι σε δυο διαφορετικές ώρες παρ'όλα αυτά παρουσιάζουν ένα μεγάλο κοινό: γράφουν και ασχολούνται με τον άνθρωπο, τα προβλήματα του , την αγωνία του, τον πόνο του, τη φτώχια του, τη δυστυχία του, τη μοίρα του ανθρώπου, την καταδίκη του να υποφέρει. Έψαξαν και πο δυο και βρήκαν τον άνθρωπο κάτω από τον καυτερό ήλιο, μέσα στις αλάνες, τις φτωχογειτονιές, εκεί που δεν υπάρχει  παρηγοριά, ούτε ελπίδα και διερεύνησαν την ψυχή του πεινασμένου και αδικημένου. 

Οι μεγάλοι αυτοί άνδρες αγάπησαν τον άνθρωπο, ανησύχησαν για τη μοίρα του, το μέλλον του, πήραν λίγο από τον πόνο του φτωχού, της μάνας, του ορφανού και συμμερίστηκαν τη δυστυχία και την αγωνία των ηρώων τους. Πλησίασαν τον έρημο άνθρωπο εκείνο με τον οποίο κανείς άλλος συγγραφέας και πολλοί λίγοι άνθρωποι είχαν προσεγγίσει. 

Μα τα κοινά στοιχεία δεν τα συναντάμε μόνο στο έργο τους αλλά και στις ζωές τους: μετέφρασαν οι ίδιοι στη γλώσσα τους ξένα έργα, μεταφράστηκαν οι ίδιοι σε πολλές γλώσσες, βραβεύτηκαν και αναγνωρίστηκε το έργο τους σε παγκόσμια κλίμακα. 

Βέβαια ο Καζαντζάκης ήταν πολυταξιδευμένος (Αυστραλία, Ιαπωνία, Αίγυπτος) ενώ ο Μαχφούζ δεν αποχωρίστηκε ποτέ την πατρίδα του αλλά αντίθετα ταξίδεψε στα σοκάκια του Καιρου. 

O Νίκος Καζαντζάκης και ο Ναγκίμπ Μαχφούζ είναι δυο συγγραφείς που κλείνουν μέσα τους δυναμικά όλα τα είδη του λόγου (ποιήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα) αλλά που κανείς δεν μπόρεσε να συλλάβει την ειδική τους φόρμα. Δεν ήταν ποιητές ούτε μυθιστοριογράφοι. Κανείς πέρα από αυτούς δεν συγκέντρωσε τόσο ανθρώπινο μόχθο στο έργο του. Οι λέξεις τους παίρνουν ανθρώπινο νόημα, δική τους ολοκληρωμένη ζωή, ζωντανεύουν τις αισθήσεις μας (κυρίως προκαλούν πίκρα).

Οι συγγραφείς ξέρουν να μιλούν απλά, λιτά στη γλώσσα των ανθρώπων της πατρίδας τους, χωρίς όμως ποτέ να καταντούν χυδαίοι.

Οι ήρωες τους αγωνίζονται ενάντια στη δυστυχία τους, έχουν ανησυχίες, φόβους, πονάνε. Βέβαια οι ήρωες του Καζαντζάκη ως πρόσωπα με υψηλότερη μόρφωση πονάνε, περισσότερο ψυχικά, έχουν μεταφυσικές αγωνίες σε πιο έντονο βαθμό. 

Οι ήρωες του Ναγκίμπ δε φτάνουν ποτέ στο σημείο να αμφισβητήσουν την ύπαρξη του Θεού, να τα βάλουν με τη θεότητα και δεν ερευνούν τα πολύπλοκα θεολογικά ζητήματα. 

Η λευτεριά, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ακεραιότητα, τονίζονται στα έργα τους. 

Βέβαια, η βασική τους διαφορά είναι η απουσία της υπερβολής από το έργο του Ναγκίμπ Μαχφούζ . Στον Καζαντζάκη συναντάμε ένα τρομερό κενό, νιώθουμε ψυχικό φόβο, απελπισία και απογοήτευση, αγωνιούμε για την σωτηρία του ανθρώπου.

Ο Καζαντζάκης σαρκάζει με κυνισμό τις ανθρώπινες καθημερινές χαρές που στο έργο του Μαχφούζ προσθέτουν χαρά, ανακούφιση. Ο έρωτας, σε κάποιες τρυφερές στιγμές παρηγορεί, δυναμώνει, φωτίζει τις ζωές των ηρώων. Στα έργα του Καζαντζάκη συνειδητοποιούμε: την ήττα και την αποτυχία του να συνδεθεί με τον άνθρωπο, την πείνα για την ζωή, τον τρόμο για τον θάνατο. 

Οι διαφορές αυτές προέρχονται από την ιδιάζουσα παιδική ηλικία του Καζαντζάκη. Ο φόβος του που του τον ρίζωσε η μορφή του πατέρα του δεν τον άφησε ποτέ ήσυχο. Ένας φόβος που προκάλεσε πολλά ερώτηματα και ρίζωσε μέσα του μίσος και επιθυμία για εκδίκηση. Ένας φόβος που του προκάλεσε προβλήματα στις σχέσεις του με τις γυναίκες. Και ακόμη παραμένουν αδιερεύνητες, αντιφατικές και ιδιόρρυθμες οι σχέσεις του με τις γυναίκες. Την τραγωδία της ζωής του όξυνε η δυσάρεστη απουσία του γιου του. Ο Καζαντζάκης δεν μπόρεσε ποτέ να αποκτήσει το πολυπόθητο παιδί του. Αντίθετα, ο Μαχφούζ απέκτησε δυο κόρες (ισως να μην τον απασχολούσε η απουσία του γιου;) και έζησε ομαλή οικογενειακή ζωή. 

Εν κατακλείδι: ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Ναγκίμπ Μαχφούζ είναι δύο κορυφαίες μορφές με πολύπλευρο και διεθνώς αναγνωρισμένο έργο, δυο έντονες προσωπικότητες με κάποιες διαφορές μεταξύ τους (είναι άλλωστε φυσικό και ανθρώπινο). 

Ο Καζαντζάκης αγωνίστηκε μια ολόκληρη ζωή για να βρει την γαληνη που ποτέ δεν κατόρθωσε να αποκτήσει. Αντίθετα ο Ναγκίμπ Μαχφούζ γνώριζε τη γαλήνη και σε αυτό πιστεύω ότι οφείλεται η πίστη του στο Θεό. 

Αξίζει να αναφέρω ότι κάθε πρωί όταν ήμουν μικρό παιδί έβλεπα τον Ναγκίμπ Μαχφούζ να τριγυρνά στις φτωχογειτονιές της Γκαμαλέια, ντυμένος απλά και λιτά, όλη του η μορφή φαινόταν τόσο συμπαθητική και απλή συνάμα. Και το ίδιο έκανε και ο Καζαντζάκης: σαράντα χρόνια τριγυρνούσε από χωριό σε σωριό και συνέλεγε λεξούλες. Και οι δύο αυτοί συγγραφείς παρέμειναν πάντα απλοί, δεν επιδίωξαν δόξα και πλούτο, έμειναν πιστοί στον απλό άνθρωπο και αυτό είναι το στοιχείο που τους κατατάσσει ανάμεσα στους αληθινούς άντρες της παγκόσμιας ιστορίας.