Η ελληνική γλώσσα και ο Ελληνισμός της Αιγύπτου

Η ελληνική γλώσσα και ο Ελληνισμός της Αιγύπτου στο πλαίσιο μιας νέας στρατηγικής προσέγγισης μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου 

The Greek Language and Greek Diaspora in Egypt, as a new strategic approach between Greece and Egypt

Εισήγηση του Dr. Amin Ezeldin στο 4ο Συμπόσιο του ΣΕΑΦ (Σύνδεσμος Ελληνο-Αιγυπτιακής Φιλίας) το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Εμπορικό & Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών

*η ομιλία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ''Ελλάδα-Αίγυπτος", έκδοση Ιουνίου 1997, σελ. 7-9* 

Θα ήθελα να ευχαριστήσω πάρα πολύ την οργανωτική επιτροπή για την επιλογή της να είμαι ο τελευταίος ομιλητής σε αυτή την όμορφη πολιτιστική συνάντηση του τέταρτου συμποσίου ελληνοαιγυπτιακής φιλίας. 

Όπως αντιλαμβάνεστε, ο τελευταίος ομιλητής βρίσκεται πάντα στην δύσκολη θέση να μην επαναλαμβάνει τα ίδια θέματα με τους προηγούμενους ομιλητές.  

Βέβαια είμαι ευτυχής που είμαι τελευταίος και κλείνω αυτή την όμορφη πολιτιστική συνάντηση και έτσι μπορώ να μιλήσω ελεύθερα όχι μόνο για την ελληνοαιγυπτιακή φιλία αλλά και για τις ελληνοαραβικές σχέσεις και θα ήθελα να επισημάνω ότι η Ελλάδα και η Αίγυπτος είναι δυο γειτονικές χώρες με πανάρχαια ιστορία και ακτινοβολία, δυο χώρες των οποίων οι σχέσεις και οι πρώτες επαφές χάνονται στα βάθη όχι μόνο της ιστορικής αλλά και της προϊστορικής εποχής. Όπως εμφανίζεται στο Αρχαίο Ελληνικό Δράμα του Αισχύλου "Ικέτιδες", οι 50 γιοί του Αιγυπτίου παντρεύονται 50 κόρες Ελληνίδες. 

Κι αργότερα με τον Πάρη και την ωραία Ελένη, ο άνεμος του Αιγαίου τους έφερε μακρυά στην Αίγυπτο, όπου η Ελένη παραμένει εκεί υπό την προστασία του Αιγυπτίου βασιλιά. 

Και πράγματι, αυτή η μυστηριακή έλξη που ασκεί η χώρα του Νείλου στην Ελλάδα, επιβεβαιώνεται από αρχαιολογικά ευρύματα που βρίσκονται στον τάφο της Κρήτης "Κνωσός". 

Μα ακόμα την Αίγυπτο επισκέπτονται Έλληνες Σοφοί όπως Πυθαγόρας, Θαλής, Πλάτωνας κ.α. Το 333 π.Χ. υποδέχονται οι Αιγύπτιοι τον Μέγα Αλέξανδρο και μαζί του τον Ελληνικό Πολιτισμό για περισσότερο από 5 αιώνες όπου άνθησε η Ελληνική Γλώσσα και η Ελληνική Φιλοσοφία. Και με την ίδρυση της Αλεξάνδρειας, 331 π.Χ., η Ελληνική Γλώσσα και η ο Ελληνισμός γενικεύεται αργότερα με τους Πτολεμαίους. Από το 395 μ.Χ. η Αίγυπτος έχει γίνει ήδη Χριστιανική, και αποτελεί μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπου άνθησαν ακόμη περισσότερο τα ελληνικά γράμματα και η ελληνική φιλοσοφία μέχρι το 639 μ.Χ. ο Άραβας στρατηγός Άμρ Εμπ Ελ-Ας νίκησε τον στρατό του Βυζαντίου στην Ηλιούπολη. Και ο Πατριάρχης Κύρος κατέληξε σε παράδοση της Αλεξάνδρειας με αντάλλαγμα την αναγνώριση στους Χριστιανούς της Αιγύπτου της θρησκευτικής ελευθερίας. Στη συνέχεια η Αίγυπτος αναπτύσσεται στο πλαίσιο του Ισλαμο-αραβικού κόσμου όπου η ενασχόληση με τους Έλληνες φιλοσόφους και την Ελληνική Φιλοσοφία αποτέλεσε κορυφαία προσέγγιση και συνάντηση μεταξύ Ελληνικής και Αραβικής Φιλοσοφίας ως παράδειγμα τον Αβερρόη-Εμπν Ελ Ρόσντ, ΑλΦαράμπι, Αλκέντι, Εμπν Χαλντούν. 

Παρενθετικά στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρω με συντομία την πρώτη αραβική επαφή με τα ελληνικά γράμματα. 

Η ΠΡΩΤΗ ΑΡΑΒΙΚΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 

Επαφές που έγιναν μεταξύ προφήτη Μωάμεθ και Βασιλιάδων, Αρχόντων και Πατρικίων του Βυζαντίου, Περσίας, Αιθιοπίας και άλλων τεκμηριώνουν ότι υπήρχαν μεταξύ φίλων του Μωάμεθ άνθρωποι ξενόγλωσσοι, κυρίως ελληνομαθείς, σαν τον ΕλΚαλμπι, πρέσβη του Μωάμεθ στον Ηράκλειτο, τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. 

Επίσης ο Χάρεθ Ιμπν ΑλΝαντιρ, είχε σπουδάσει την ιατρική σε ελληνιστική πόλη Jundisabur. Και όταν περίηλθαν βυζαντινές χώρες στους Άραβες η Ελληνική γλώσσα παρέμεινε επίσημη σε διοικητικούς χώρους της Ισλαμικής διακυβέρνησης μέχρι το 680 μ.Χ. περίπου ενώ διανοούμενοι Ελληνομαθείς και Ρωμιοί Μαουάλι είχαν με τους Άραβες κάποιο πνευματικό διάλογο. Εκτός από την πολιτική, διπλωματική και τη διοικητική ελληνοαραβική, δυο συγκεκριμένα τεκμήρια που υποστηρίζουν την πνευματική ανάμιξη μεταξύ Ελλήνων και Αράβων. 

1) Ο Χακίμ (Σοφός) των Αράβων, Χάλεντ Ιμπν Γιαζίντ, υπήρξε μαθητής δασκάλων, ιατρών και λόγιων της Αιγύπτου οι οποίοι του μετάφρασαν φιλοσοφικά και επιστημονικά βιβλία του Αλεξανδρινού Νεοπλατωνισμού, με κύρια επιστήμη τη χημεία που τότε θεωρείτο κορυφή της ελληνικής φιλοσοφίας. 

2) Όταν οι Μαουάλι ωρίμασαν ως δάσκαλοι και διανοούμενοι του Ισλαμισμού, παρατηρήθηκε για πρώτη φορά θεολογικός διάλογος με λόγιους χριστιανούς. Κυρίως με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό, που ήταν τότε σύμβουλος του Χαλίφη. Ελληνικά και Αραβικά κείμενα τεκμηριώνουν τον πολεμικό αυτό διάλογο, που προέκυψε με την εισβολή της ελληνικής φιλοσοφίας στον Ισλαμισμό, ίσως για πρώτη φορά. Φορείς αυτού του κινήματος ήταν Άραβες και Μαουάλι που θεμελίωσαν την επιστήμη που λέγεται "Καλάμ". Θέματα του "Καλάμ" είναι πολλά: το αυτεξούσιο, η ελευθερία, η ευθύνη του ανθρώπου, η Θεία δικαιοσύνη, ο μονοθεϊσμός και άλλα πολλά. 

3) Ρητορική-Γραφή: Αποκτούν και αυτοί ελληνική επίδραση κατά τα τέλη της Ομαγιαδικής δυναστείας.  Το παράξενο όμως ήταν να συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν τον τομέα και  πρώην Πέρσες όπως ήταν ο Ιμπν ΑλΜουκάφα, που στην επόμενη δυναστεία θα εκδόσει αραβική μετάφραση του αριστοτελικού βιβλίου (λογικής παλαιά μετάφραση της ρητορικής του Αριστοτέλη) που σώζεται μέχρι σήμερα. Το ύφος της μεταφράσεως ανάγεται στην εποχή των Ομαγιάδων. Το αριστοτελικό σύγγραμα περιλαμβάνει αρκετή διδασκαλία για το λογοτεχνικό ύφος. 

Αποτέλεσμα της μελέτης αυτού, να εμβολιάζονται οι λόγοι και γραφαί της Αραβικής σκέψης (727 μ.Χ.). Ήταν αναπόφευκτο να βαφτιστεί η Αραβική σκέψη από την Ελληνική. Η Ισλαμική φιλοσοφία εδέχθηκε από την ελληνική σκέψη σαν σύνολο. Προσάρμοσε το ΔΕΝ, το ΟΝ, το ΕΝ, το ΕΙΝΑΙ στην υποδομή της Αραβικής διδασκαλίας και συμφιλίωσε τον Πλάτωνα με τον Αριστοτέλη. 

4) Αραβική Γραμματική: Επίσης η Αραβική Γραμματική γεννήθηκε αναγκαστικά κατά την εποχή των Ομαγιάδων, ίσως και πριν. 

Και όλες σχεδόν οι αραβικές πηγές συμφωνούν για την πρώτη προσπάθεια που έγινε από τον Αμπουλ Ασουαντ ΑλΚουάλι (688 μ.Χ.) ο οποίος πρότεινε την χρήση ορισμένων ορθογραφικών σημείων στο τέλος κάθε κορανικής λέξης. Το ένα σημείο καθορίζει την πτωτική κατάληξη - προφορά της Ονομαστικής πτώσης. Το δεύτερο σημείο για τη Γενική και το τρίτο για την Αιτιατική . Σημασία έχει η παράδοση, που λέει ότι ο Κουάλι έζησε στην Κούφα (Μεσοποταμία) όπου ανθούσε η Αραμαϊκή Παιδεία, με βάση τα ελληνικά γράμματα. Ίσως για αυτό η αραβική γραμματική εγεννήθηκε και εξελίζθηκε πρώτα στην περιοχή της Μεσοποταμίας, ως επιστήμη που εφαρμόζει για πρώτη φορά ελληνικούς γραμματικούς κανόνες στην αραβική γλώσσα. 

Όμως το σπουδαιότερο είναι ότι το μεγαλύτερο και αρχαιότερο μέρος του ελληνικού θησαυρού ήταν στη διάθεση των Αράβων και παραμένει μέχρι σήμερα στα σπλάχνα της Αραβικής. Τα αρχαιότερα ελληνικά χειρόγραφα που είναι στη διάθεση μας σήμερα ανάγονται το πολύ στον 12ο αιώνα ενώ οι Άραβες μετάφρασαν από χειρόγραφα, που πολλές φορές ανάγονται στον 2ο και 3ο αιώνα π.Χ. Το μέγεθος και ο ζήλος στη μελέτη, τη μετάφραση, διόρθωση, σχολίαση και στη διεθνή εξάπλωση του ελληνοαραβικού θησαυρού δεν είχε παρόμοιο στην ιστορία του πνεύματος. Και ο πνευματικός θησαυρός αποδίδεται καταρχήν σε όλη την ανθρωπότητα από κοινού. 

Υπήρχαν όμως λαοί που στην πορεία του πνεύματος εσφράγισαν με τη φυσιογνωμία τους το ανθρώπινο πνεύμα και έδωσαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην ανάπτυξη τους. Με σχολές, ακαδημίες, συγγράματα, μυήσεις, κ.τ.λ. Αν και οι φυσικές και οι κοινωνικές καταστροφές είχαν κάψει το μεγαλύτερο μέρος της σκέψεως. Όμως η Αίγυπτος των Φαραώ που από την τρίτη χιλιετία προ Χριστού έκτισαν επιστημονικές ακαδημίες, της Ελλάδας των Αθηνών που από τον 5ο αιώνα π.Χ. έκτισαν την Ακαδημία - Λύκειο, ενώ οι μεταγενέστεροι τους ίδρυσαν στην Αλεξάνδρεια Μουσείο και Διεθνή Βιβλιοθήκη που σαν φάρος φώτισε για περίπου χίλια χρόνια. Και ήλθε η σειρά των Αράβων που ίδρυσαν τον οίκο της σοφίας στη Βαγδάτη, στην Κόρδοβα, στη Σεβίλλη και στο Κάιρο, το Αλ-Άζχαρ που μέχρι σήμερα επιζεί. Σχολεία και βιβλιοθήκες χιλιάδες. 

Δυο διεθνή κινήματα υπάρχουν συγκεκριμένα στην ιστορία της σκέψης:

-Το ΕΛΛΗΝΙΚΟ

-Το ΑΡΑΒΙΚΟ 

Το πρώτο έγινε ως συνέπεια της ελληνικής εξάπλωσης και το δεύτερο της αραβικής. Και τα δυο έχουν την ίδια πηγή με νάματα αρχαιότερων εποχών. Και τα δυο συνέλαβαν στην αφύπνιση του Δυτικού Πολιτισμού. Ως παράδειγμα θέτουμε τον Ιμπν Χαλντούν, ο τελευταίος εκφραστής του αραβικού ουμανισμού. 

Στον πρακτικό χώρο τα τεκμήρια είναι αναρίθμητα, με αρκετές επιδράσεις και αντιδράσεις, κράμα των οποίων θα κατασταλάξει σε μεγάλη διεθνή πορεία κατά την διάρκεια των άλλων εποχών. Και άρχισαν να εμφανίζονται συγγράμματα που ήταν λαμπάδες για τους μεταγενέστερους φιλοσόφους, κάτι που συνετέλεσε στην άνθηση της μετέπειτα πνευματικής ζωής. 

Όμως η Αλεξάνδρεια παραμένει έδρα του Ελληνικού Πατριαρχείου και γύρω από αυτόν τον πυρήνα αναπτύσσεται κάποια ελληνική δράση. Οι Έλληνες ζούσαν γύρω από τον Ναό και τη Μονή του Αγ. Σάββα όπου υπήρχε ξενώνας και νοσοκομείο. 

Στο Κάιρο ζούσαν οι Έλληνες και λειτούργησε από το 1737 έως το 1746 το πρώτο ελληνικό σχολείο με τον Πατριάρχη Κοσμά τον Γ' στο περίβολο του Αγ. Γεωργίου όπου διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα. 

Επίσης η παρουσία των αδερφών Τοσίτσα βοήθησε στην ανάπτυξη της ελληνικής γλώσσας και του ελληνισμού της Αιγύπτου, αφού στην δεκαετία του 1830 μαζί με τον Ν. Στουρνάρα ιδρύουν σχολείο και παρέχουν την εκπαίδευση δωρεάν, κάτι που ακολούθησαν και οι αδερφοί Αμπετ, Αβέρωφ, η οικογένεια Σαλβάγου, ο Ζερβουδάκης, ο Μαρασλής, ο Συγγρού κ.α..

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω οτι στα ελληνικά τραγούδια γίνεται λόγος για τον Μεσίρι (ξενιτιά στην Αίγυπτο). Επίσης ο Μοχάμεντ Άλι, σουλτάνος της Αιγύπτου, έτρεφε τεράστια εκτίμησε για τους Έλληνες αφού την περίοδο που ο γιος του Ιμπραήμ πολεμούσε στην Ελλάδα ο ίδιος δεν πείραξε τους Έλληνες στη χώρα του. 

Σταθμός στην ιστορία του Ελληνισμού ήταν η ίδρυση το 1843 της Ελληνικής Κοινότητας στην Αλεξάνδρεια, που θα αποτελέσει πρότυπο ίδρυσης και άλλων ελληνικών κοινοτήτων. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα οι Αιγυπτιώτες Έλληνες φτάνουν τους 250000, από τους οποίους οι 80000 ζούσαν στην Αλεξάνδρεια όπου εκδηλώνεται το ενδιαφέρον ορισμένων ανήσυχων ανθρώπων για τα ελληνικά γράμματα και τις τέχνες. Εκτός από τα περιοδικά, δεκάδες εκδόσεις λογοτεχνικών και ιστορικών βιβλίων αποτέλεσαν μια πολύτιμη πτυχή της πνευματικής προσφοράς των Ελλήνων της Αιγύπτου, με σημαντικότερο παράδειγμα τον Αλεξανδρινό ποιητή με την παγκόσμια ακτινοβολία και αναγνώριση, τον Κωνσταντίνο Καβάφη (1863-1933).

Στην Αλεξάνδρεια βέβαια έδρασαν και άλλοι άνθρωποι της πένας όπως ο Ζαχαριάδης, ο Χατζηφώτης, Γιαλουράκης, Χαλτζαβάκης κ.α. δημοσιογράφοι όπως ο Νικολαΐδης, Νομικός, Τσίρκας. 

ΤΕΚΝΑ ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 

Η δραστηριότητα των Ελλήνων σημάδεψε όλους τους τομείς στην Αίγυπτο τα τελευταία 150 χρόνια, ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια, Μανσούρα, Πορτ Σαιντ, Ισμαηλία και Κάιρο. 

Η Αίγυπτος ανέδειξε ένα πολύ ιδιαίτερο τμήμα του Νεότερου Ελληνισμού. Θα ήταν αδύνατο όμως εδώ να προσθέσω τα ονόματα όλων αυτών που λάμπρυναν τις σελίδες της ιστορίας με τη δράση τους στην Αίγυπτο. 

Αρκεί να αναφέρω μερικά ονόματα:

- Αρχαιολογία: Νερούτσος Τάσος

- Θετικές Επιστήμες: Παχουντάκης, Σαρεγιάννης Αλφιέρης

- Ιατρική: Καρτούλης, Πετρίδης, Αυγερινός, Ιακωβίδης κ.α.

- Νομική: Καμπάς, Ρούσσος, Γεωργιάδης κ.α. 

- Φιλολογία: Πολίτης, Νομικός, Μοσχονάς, Ζαχαριάδης, Χατζηανέστης κ.α. 

- Θεολογία: Παπαδόπουλος, Χριστόφορος κ.α. 

- Κριτική: Γιαλουράκης, Τσίρκας, Αλιθέρσης, Χαλβατζάκης

- Λογοτεχνία: Καβάφης, Αλιθέρσης, Γιαλουράκης, Νικολαΐδης

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω ότι το πρώτο ελληνικό βιβλίο που τυπώθηκε στην Αίγυπτο στα χρόνια της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας είναι του Ευθυμίου Λουκά "Αρκαδιακή Οικογένεια" του 1853. 

Το πρώτο Δραματικό- Θεατρικό έργο είναι του Βασ. Αργυρόπουλου "Ο Θρίαμβος της Ελλάδος" που τυπώθηκε στην Αλεξάνδρεια. 

3500 ελληνικά βιβλία τυπώθηκαν κυρίως σε Αλεξάνδρεια-Κάιρο-Πορτ Σαιντ-Ζακαζικ και άλλες πόλεις. 

Το σημαντικό κεφάλαιο της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Ελληνικού Τύπου στην Αίγυπτο κατέχει μια θέση αξιόλογη στα ελληνικά γράμματα και στην αιγυπτιακή κοινωνία. 

Από το 1862 - 1997 κυκλοφόρησαν περίπου 400 δημοσιογραφικά έντυπα, δηλαδή εφημερίδες και περιοδικά, και το 1862 τυπώθηκε η πρώτη εφημερίδα "Η Αίγυπτος".

Το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο ήταν ο "Νείλος" του Ξ.Σάλτη το οποίο βρισκόταν στην οδό Ελλήνων αρ. 3 στην Αλεξάνδρεια, ενώ αργότερα το 1860 στην ίδια πόλη συναντάμε το τυπογραφείο "Κοραής" του Ηλία Ζαγκλή. 

Κυρίες και κύριοι, 

Με την ευκαιρία θα ήθελα να αποδώσω φόρο τιμής και σεβασμού στην ελληνική δημοσιογραφία και να στείλω χαιρετισμούς σε όλες τις ελληνικές εφημερίδες που βοηθάνε στην ενημέρωση των Αιγυπτιωτών.

Στέλνω χαιρετισμό:

1. Στην εφημερίδα των "Αιγυπτιωτών", στον κ. Γ. Ξενουδάκη, Αθήνα 

2. Στην εφημερίδα ''Ο Ελληνισμός της Αφρικής'', στον κ. Νικόλαο Βαδή και στον κ. Βασίλη Μοραΐτη, Αθήνα 

3. Στην εφημερίδα "Η Ελλάδα- Αφρική'' στον κ. Γρηγόρη Καμπουτάκη, Αθήνα

4. Στο περιοδικό "ΠανΑιγυπτία" του Συνδέσμου Ελλήνων - Αιγυπτιωτών, Αθήνα 

5. Στην ελληνική εφημερίδα της ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας "Αλεξάνδρεια"

6. Στην εφημερίδα "το Φως" του κ. Σωκράτη Πατέρα, Κάιρο

7. Θα ήθελα να δώσω χαιρετισμό στην εφημερίδα "Ελλάδα-Αίγυπτος" που εκδίδεται από το σύνδεσμο ελληνο-αιγυπτιακής φιλίας και να επισημάνω το σπουδαίο ρόλο του προέδρου του συνδέσμου αυτού, του αξιότιμου κ. Καμαλάκη, για την προσφορά του στην έκδοση 8000 αντιτύπων και για την πνευματική, ηθική και οικονομική του ενίσχυση αυτής της εφημερίδας, όπως επίσης και τα αξιότιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου. 

Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής η ελληνική κυβέρνηση και ο στόλος βρίσκει θερμή φιλοξενία στην Αίγυπτο η οποία είχε προσχωρήσει στις συμμαχικές δυνάμεις. Ο Μοντγκόμερι με τη βοήθεια και των ελληνικών δυνάμεων συνέτριψε τις ιταλογερμανικές δυνάμεις, του Ιούλιο του 1942 στο Ελ-Αλαμέιν. 

Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο κατά την κρίση της διώρυγας του Σουέζ, ο Πρόεδρος της Αιγύπτου, Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ, έδιωξε τους ξένους, όμως οι Έλληνες παρέμειναν δίπλα στους Αιγύπτιους βοηθώντας τους στη λειτουργία της διώρυγας, ενώ οι άλλοι οι τεχνικοί  Γάλλοι και ξένοι της διώρυγας έφυγαν. 

Ήδη από τα μέσα του 20ού αιώνα τόσο ο αριθμός των Αιγυπτίων φοιτητών στην Ελλάδα αυξάνεται όσο ο αριθμός των Ελλήνων σπουδαστών που επισκέπτονται για έρευνα και σπουδή του αιγυπτιακού πολιτισμού. 

Επίσης ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου πριν από 75 χρόνια υπό την εποπτεία του Δρ. Τάχα Χουσείν ένα σημαντικό τμήμα Ελληνικών Σπουδών και Μελετών όπου διδάσκονται οι Αιγύπτιοι την Αρχαία Ελληνική Ιστορία. Πρέπει να σημειωθεί ακόμα ότι ιδρύθηκε το γραφείο Μέσης Ανατολής του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού με την πρωτοβουλία του Μορφωτικού Γραφείου της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο. 

Κύριες και κύριοι πιστεύω ότι η πρόταση για τη δημιουργία του Πανεπιστημίου "Μέγας Αλέξανδρος" στην Αλεξάνδρεια είναι μια ιστορική βούληση των δύο λαών για αυτό υποστηρίζουμε τη μεγάλη προσπάθεια  και την πρωτοβουλία του Διοικητικού Συμβουλίου και του Συνδέσμου ΕλληνοΑιγυπτιακής Φιλίας και τη συμβολη προς αυτή τη κατεύθυνση. 

Τελειώνοντας θα ήθελα να επισημάνω το σπουδαίο ρόλο της βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και τη συμβολή του Νέου Πατριάρχη που εργάζεται με ζήλο για την ελληνική γλώσσα και τον Ελληνισμό της Αιγύπτου στο πλαίσιο μιας νέας πολιτικής, στρατηγικής και πολιτιστικής προσέγγισης μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου που θα ανοίξει νέους ορίζοντες για τις σχέσεις των δυο κρατών και περισσότερο τις σχέσεις και την επικοινωνία μεταξύ ορθοδοξίας και Ισλάμ. 

Κυρίες και κύριοι, 

Βαδίζοντας προς το τέλος του 20ου αιώνα ήδη, αντιμετωπίζουμε σοβαρά προβλήματα, οικολογικά και περιβαλλοντολογικά, απουσίας αληθινής μόρφωσης, φόβου μιας μελλοντικής σύρραξης στα Βαλκάνια και στον μεσογειακό χώρο. Όλα αυτά είναι κάποια θέματα, κάποιες ανησυχίες, που μπορούν να συζητηθούν και να βρεθούν λύσεις σε κοινά πεδία, για αυτό είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε η στενότερη επαφή των δύο χωρών τόσο στο πολιτικό- οικονομικό όσο και στο κοινωνικό - πνευματικό επίπεδο. 

Αξιότιμοι κύριοι και κυρίες, 

Αισθάνομαι χρέος και καθήκον να ευχαριστήσω τον εξοχότατο Πρέσβη κ. Χασάν Κάμελ για τη μεγάλη προσφορά του στις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις και επίσης, τα αξιότιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του συνδέσμου αιγυπτιοελληνικής φιλίας, Αιγυπτίους και Έλληνες οι οποίοι μας τιμούν ιδιαίτερα με την παρουσία τους σήμερα στην Ελλάδα. 

Και θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον αξιότιμο κ. Σπύρο Καμαλάκη, πρόεδρο του συνδέσμου ελληνοαιγυτπαικής φιλίας και όλα τα αξιότιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του συνδέσμου αυτού για την οργάνωση του τέταρτου συμποσίου Ελλάδα-Αίγυπτος.